Ortega y Gasset Jose Bunt Mas CzÄĹÄ 1

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wyjścia poza siebie samo.
Dlatego też ludzi w ten sposób żyjących nazywamy masą nie tyle ze względu na ich liczbę, ile ze względu
na to, że życie ich jest bezwładne i bezwolne.
Im dłużej żyjemy, tym wyrazniej widzimy, że większość mężczyzn - i kobiet - jest zdolna do podjęcia
jakiegoś wysiłku tylko wtedy, gdy wymaga tego zewnętrzna konieczność. Dlatego też te nieliczne, znane nam
jednostki, które umieją zdobyć się na spontaniczność i luksus wysiłku, pozostawiają niezatarte piętno w naszej
pamięci, nabierając nieledwie monumentalnych wymiarów. To właśnie są ludzie wybrani, szlachetni, jedyni,
którzy umieją być aktywni, a nie tylko reaktywni, dla których życie jest ciągłym napięciem, nieustannym
treningiem. Trening = askesis. To są właśnie asceci26.
Proszę się nie dziwić tej pozornej dygresji. By móc zdefiniować współczesnego człowieka masowego,
który jest tak samo masowy jak zawsze, ale obecnie pragnie zająć miejsce należne ludziom wybitnym, trzeba go
przedstawić na tle dwu czystych form, które się w nim pomieszały: normalnej masy i autentycznego
szlachectwa. Teraz będziemy szybciej iść naprzód, bo, moim zdaniem, mamy już w ręku klucz czy też
psychologiczne równanie, za pomocą którego możemy określić dominujący dziś typ człowieka. Cała reszta jest
konsekwencją i następstwem tej podstawowej struktury, którą można streścić następującymi słowy: świat
stworzony przez wiek XIX, wytwarzając automatycznie nowego człowieka, obdarzył go niebywałymi apetytami,
a także potężnymi środkami do zaspokajania tych apetytów, i to we wszystkich dziedzinach - ekonomicznej,
fizycznej (rozwój higieny, przeciętny poziom zdrowia lepszy niż kiedykolwiek), państwowo-prawnej oraz w
technice (mam tu na myśli olbrzymie nagromadzenie wiedzy cząstkowej oraz praktyczną skuteczność, jaka
cechuje współczesnego przeciętnego człowieka, a której w dziejach tak mu brakowało). W XIX wieku,
uzyskawszy całą tę potęgę, człowiek, zdany już tylko na siebie samego, zgodnie z właściwą mu naturą
zaskorupił się w sobie. Dlatego też mamy obecnie do czynienia z masą potężniejszą niż w jakiejkolwiek innej
epoce, która jednak w odróżnieniu od mas tradycyjnych jest sama hermetycznie zamknięta, nie troszczy się o nic
i o nikogo i, wierząc w swoją samowystarczalność, staje się niesforna i nieokiełznana.27 Jeśli sprawy potoczą się
24
Po hiszpańsku noble, po łacinie nobilis, nobile oznacza zarówno szlachetne urodzony , jak i znany , ogólnie poważany (przyp. Maria
Dietl).
25
Chodzi tu o sprowadzenie słowa szlachectwo do jego pierwotnego sensu, który wyklucza dziedziczenie. Nie ma tu miejsca na
analizowanie faktu, że tylekroć w historii pojawiało się szlachectwo krwi . Problem ten pozostawiamy tu nienaruszony.
26
Patrz El origen deportivo del Estado, w: El Espectador, t. VII, Madrid 1930.
27
Na temat niesforności mas, szczególnie mas hiszpańskich, pisałem już w Espana invertebrada i do tego chciałbym się tu odwołać.
tak dalej, to z każdym dniem stanie się bardziej widoczne, że w Europie - a przez odbicie na całym świecie -
masy coraz mniej będą zdolne poddać się kierownictwu w jakiejkolwiek dziedzinie życia. Możliwe jest, iż w
ciężkich godzinach, które nastaną dla naszego kontynentu, masy zżerane niepokojem wykażą chwilowy
przypływ dobrej woli i uznają, przynajmniej w pewnych, najbardziej trudnych sprawach, kierownictwo lepszych
mniejszości.
Ale nawet dobra wola niewiele tu pomoże. Podstawową tkankę duszy człowieka masowego stanowi
hermetyzm i niesforność, bo od samego urodzenia niezdolny jest do uznawania autorytetu zewnętrznego w
postaci osób lub czynów. Chciałby iść za kimś, ale nie potrafi. Chciałby słuchać, ale okazuje się, że jest głuchy.
Z drugiej strony nie należy się łudzić, że przeciętny stojący u władzy człowiek, niezależnie od tego, jak
podniósł się jego poziom życiowy w porównaniu z ludzmi innych epok, potrafi sam kierować procesem
cywilizacyjnym. Powiadam procesem, a nie postępem. Zwykle utrzymanie cywilizacji na obecnym poziomie jest
rzeczą niesłychanie skomplikowaną, wymagającą znajomości działania niezliczonej ilości subtelnych
mechanizmów. yle będzie nimi kierował przeciętny człowiek, który wprawdzie nauczył się używania wielu
stworzonych przez cywilizację narzędzi, ale równocześnie odznacza się gruntowną nieznajomością zasad
leżących u samych podstaw tej cywilizacji.
Raz jeszcze pragnę przypomnieć czytelnikom, którzy cierpliwie czytają te rozważania, by nie nadawali
temu, co powyżej napisałem, znaczenia przede wszystkim politycznego. Działalność polityczna, najbardziej
skuteczna i najbardziej widoczna odmiana życia publicznego, jest też, z drugiej strony, odmianą ostatnią,
wynikającą z innych, bardziej wewnętrznych i nieuchwytnych. Tak więc niesforność polityczna nie byłaby
sprawą tak poważną, gdyby nie wynikała z głębszej i bardziej istotnej niesforności intelektualnej i moralnej. A
zatem, dopóki nie przeanalizujemy należycie tych ostatnich, nie będziemy w stanie nadać ostatecznej jasności
tezom tego eseju.
VIII
Dlaczego masy wtrącają się do wszystkiego
i dlaczego czynią to tylko w sposób gwałtowny
Mamy więc do czynienia z sytuacją paradoksalną, ale w gruncie rzeczy całkiem naturalną; wystarczyło,
że świat i życie stanęły w całej okazałości przed człowiekiem poślednim, by dusza jego zaskorupiła się w sobie.
Uważam, iż bunt mas, ten olbrzymi problem stojący dzisiaj przed ludzkością, polega właśnie na owym
zamknięciu się duszy przeciętnego człowieka.
Wiem dobrze, że wielu moich czytelników myśli inaczej niż ja. To także jest rzeczą zupełnie naturalną i
tylko potwierdza moją teorię. Gdyby nawet moje twierdzenia okazały się fałszywe, to zawsze jeszcze prawdą [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne