Caillois Roger ĹťywioĹ i Ĺad

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Knossos nie istnieją nawet w stadium zaczątkowym. Ale nie jest to obojętne, \e
pewne wartości zdobyto krok po kroku na włościach barbarzyńskich, nie zaś
przyjęto w darze od nie wiadomo jakiej hojnej łaskawości. Spokój bogów podlega
nieustannemu zagro\eniu; dopiero dzięki temu zwycięstwo nabiera pełnej treści,
bo drogo okupione i nigdy nie doprowadzone do końca jawi się nam równie
pełne, znaczące i godne podziwu, jak byłoby puste i nieciekawe, gdyby nie
rozpościerająca się poza nim perspektywa, rozwierająca się pod nim otchłań.
Proszę wpatrzyć sję w Apollina hyperdexios, wyciągającego zwycięskie ramię
na frontonie świątyni w Olimpii: jego promienność to nie dar natury ani nawyk,
lecz owoc wysiłku, ledwo co dojrzały. Przypomina się niemal ten ład", który
zgodnie z głośnym a niefortunnym powiedzeniem panuje po aktach gwałtu i
masakrach. Uśmiech, jakim nasza wyobraznia przystraja wargi boga, ale który w
istocie nigdy się na nich nie pojawia wyra\a zwycięstwo, które trzeba wcią\
ponawiać, dopełniać, a tak\e trzymać na wodzy, aby przeradzając się w
uniesienie nie przeistoczyło się w klęskę. Trwała mo\liwość zwycięstwa
uzasadnia odprę\enie, ale nie bierność. Zwycięzca musi wcią\ czuwać, gotów w
ka\dej chwili do natychmiastowego zmobilizowania energii, bo przecie\
ujarzmione przez niego moce nie ustępują. W gruncie rzeczy trwa napięcie, ale
ten czujny spokój nadaje mu stałość, kształt, styl. To niebezpieczny
moment, gdy atleta, czując, \e przeciwnik słabnie, uświadamia sobie, \e musi
panować nad własnym roz-
56
Strona 19
Caillois Roger - Zywiol i lad(z txt)
machem, aby w chwili, gdy upór zaczyna ustępować jego samego nie zawiodła
równowaga.
Ceną zwycięstwa jest rozluznienie, jakie niesie ono ze sobą, przekształcanie
\ycia w dziedzinę czystej formy. Tu ju\ wkraczamy w świat hellenistyczny.
Spokój klasyczny był zatem tylko chwilowym apogeum, zdobytą ogromnym wysiłkiem
przewagą dyscypliny nad namiętnymi instynktami, które same się jej domagały jako
pogromcy i bez których ów spokój stałby się tym, co zeń uczyniono: operetkową
scenerią, landszaftowatym konturem świątyni w blasku księ\yca.
Między Labiryntem a Akropolem dopełniły się patetyczne narodziny herosów.
Istnienie Tezeusza znajduje swój sens nie tyle w zwycięstwie nad Minotaurem, co
w fakcie, \e bohater miał z kim walczyć. Istnienie potworów warunkuje narodziny
półbogów.
�CZAOWIEK I SACRUM>
Z tomu L'homme et le sacre
ZWITOZ i ZMAZA
Nie istnieje system religijny, nawet w najszerszym rozumieniu tego słowa, w
którym zasadniczej roli nie odgrywałyby kategorie: czyste" i nieczyste". Wraz
z wyodrębnianiem się ró\nych stron \ycia zbiorowego i ich przekształcaniem się w
dziedziny względnie autonomiczne (politykę, naukę, sztukę itp.) słowa czyste" i
nieczyste" nabierają nowych znaczeń, bardziej ścisłych ni\ dawne, ale właśnie
dlatego ubo\szych.
CZYSTOZ I PRZEMIESZANIE KATEGORII
Znaczenie tych terminów rozró\nia się dzisiaj za pomocą analizy, do której
zmusza nie tyle Niepokalane Poznanie, co same potrzeby cywilizacji. Terminy te
łączy obecnie tylko luzna gra analogii i metafor; wszystko jednak dzieje się
tak, jak gdyby początkowo były one nierozerwalnie ze sobą związane i słu\yły do
wyra\enia wielorakich przejawów pewnej zło\onej całości, w której nie próbowano
nawet wydzielać poszczególnych składników. Wyra\enia czyste" i nieczyste"
odnoszą się obecnie do najró\niejszych opozycji. Niemniej przeto budzą one nadal
całkiem swoiste skojarzenia, wprowadzając je do ka\dej dziedziny, w której
znajdują zastosowania. W estetyce mówi się
61
o czystej linii, w chemii o czystych ciałach. Właśnie pozostałości pierwotnego
znaczenia pozwalają, jak się zdaje, stosować te słowa do tak ró\nych obszarów
rzeczywistości. Ciało czy linia są czyste, jeśli nie ma w nich niczego, co by
mogło odmienić lub skazić ich istotę: czyste wino to wino bez domieszki wody;
czysty metal to metal nie zawierający w sobie nic pośledniego; mę\czyzna
czysty to taki, który nie miał do czynienia z kobietą; czysty organizm to
organizm zdrowy i \ywy, nie ska\ony kontaktem ze zwłokami lub z krwią, które
zaraziłyby go zarodkiem śmierci i zagłady.
CZYSTE I NIECZYSTE: SIAY WIELOZNACZNE
Zauwa\my, \e kategorie czyste" i nieczyste" nie wyznaczają pierwotnie
antagonizmu etycznego, lecz biegunowość religijną. W świecie sacrum odgrywają
one tę samą rolę co pojęcia dobra i złjt w dziedzinie profanum. Otó\ świat
sacrum przeciwstawia się światu profanum m. in. jak świat energii światu [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne