ElĹźbieta_Tarkowska]_Czas_w_Ĺźyciu_PolakĂłw_wyni_torrenty.org

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

czy grup, stosowanych przez nie pojęć czasu i właściwego im stosunku do cza-
su (por. np. Nelkin, 1970).
Związek kategorii czasu ze stylem życia widać bardzo dobrze w Edwarda
Banfielda teorii horyzontu czasowego", zastosowanej do analizy społeczeń�
stwa amerykańskiego. Twierdzi on, że wiele cech konstytutywnych dla kultu-
ry i stylu życia danej klasy społecznej jest bezpośrednią lub pośrednią konse�
kwencją właściwego jej horyzontu czasowego. Banfield zwraca uwagę przede
wszystkim na stosunek do przyszłości - stopień zainteresowania nią i długość
perspektywy czasu skierowanego w przyszłość. Są one tymi czynnikami, któ�
re decydują o charakterze danej kultury i stylu życia ludzi (Banfield, 1974).
Sądzę, że w przypadku polskim, tzn. stylu życia społeczeństwa polskiego ja�
ko całości bądz też pewnych jego odłamów - również bardzo istotny jest ten
fragment stosunku do czasu, jaki podkreśla Banfield: stosunek do przyszłości,
zainteresowanie nią, głębia perspektywy czasu skierownego w przyszłość. Dal�
sze rozdziały ukażą wagę i przydatność tej perspektywy w analizie społeczeń�
stwa polskiego.
4. Czas - zmiana - Wydarzenie1
Gdy przed pięćdziesięciu już laty Sorokin i Merton, jako jedni z pierwszych,
postulowali wprowadzenie problematyki czasu w obszar zainteresowań socjo�
logii, wskazywali na szczególną przydatność i wagę tej problematyki dla bada�
nia zjawisk zmiany społecznej i różnego rodzaju procesów dynamiki społecz�
nej (Sorokin, Merton, 1937). Twierdzili, że pojęcie czasu, nieodłączne od
wszelkiego pojęcia ruchu i zmiany, w przypadku zmian społecznych wypełnio�
ne jest szczególną treścią społeczną, która winna być brana pod uwagę, jeśli
chce się w pełni zrozumieć badane zjawiska. Kryje się ona w odmierzaniu spo�
łecznymi miarami upływu czasu, w społecznej waloryzacji czasu,w nadawaniu
społecznych znaczeń obszarom czasu, jednym słowem w tym, co kryje się pod
mianem czasu społecznego. Zjawiska te w szczególny sposób wyrażają zmia�
ny zachodzące w życiu społecznym.
Podobny punkt widzenia możemy znalezć w wielu badaniach i konceptuali-
zacjach badań nad czasem rozumianym jako zjawisko społeczne i kulturowe,
analizowane w powiązaniu z różnymi procesami społecznymi zachodzącymi
w makroskali. Chodzi tu o rozległy i różnorodny zakres zjawisk dynamiki spo�
łecznej, jakie się bierze pod uwagę. A więc np. ogólne procesy rozwoju spo�
łecznego (Mallmann, Nudler, 1986), modernizacji (Bourdieu, 1963, 1963a;
Rezsohazy, 1965), kontaktu kulturowego (Eisenstadt, 1949), zderzenia kultur
(Green, 1972, 1986), czy zmiany społecznej rozumianej w najogólniejszych
kategoriach (Coser, Coser, 1963). W tych analizach uwzględnia się rozległy,
różnorodny i zmienny obszar zjawisk zarówno jeśli chodzi o zakres i rozległość
elementów zmiany społecznej", jak i o zakres zjawisk temporalnych. W róż�
ny także sposób ujmuje się w propozycjach badawczych i w prowadzonych ba�
daniach zależności między tymi dwiema sferami zjawisk. Zakłada się w nich
bądz to szczególną rolę i szczególne znaczenie świadomości temporalnej,
orientacji temporalnych2, kategorii czasowych społecznie znaczących" (jak to
określił jeden z autorów), wyobrażeń z czasem związanych dla przebiegu tych
1
Wydarzenie" - tym eufemizmem, którym przez lata propaganda oficjalna określała wybuchy
społecznego niezadowolenia, pisanym dużą literą, określam pewien rodzaj zmian: zmiany gwał�
towne, zaskakujące, głębokie, o doniosłym znaczeniu dla życia społecznego, sytuacje społeczne�
go stanu wyjątkowego", jak to trafnie określił Piotr Aukasiewicz.
2
Omówienie tych kategorii znajduje się w poprzednim rozdziale.
36
Procesów, bądz też ujmuje się te zależności inaczej, badając wpływ zachodzą�
cych procesów na nastawienie ludzi wobec czasu i na cały obszar zjawisk to�
warzyszących, takich jak przemiany systemów wartości, warunkowanie typów
aktywności. Jak to napisał wprost jeden z przywoływanych tu autorów, posta�
wy temporalne i stosunek do czasu mogą być warunkiem, motorem, przy�
czyną lub efektem dokonujących się w szerokiej skali społecznej procesów
zmiany społecznej (Rezsóhazy, 1963). Kierunek uwzględnianych zależności
bywa zatem rozmaity. Często zresztą uwzględnia się równolegle współwystę-
Powanie i wzajemne oddziaływanie dwu porządków zjawisk, z jednej strony
określonych hasłem czas społeczny", z drugiej - różne aspekty procesów
"zmiany społecznej", też bardzo różnie przecież rozumianej. Kategoria czasu
społecznego, a więc społecznie subiektywnego, odniesionego do świadomości
jednostek i wartości grupowych, dostarcza mikroperspekty wy - punktu widze-
nia uczestników tych procesów - z jakiej mogą być analizowane te różne pro-
cesy zachodzące w makroskali. Bada się więc związek różnych aspektów cza-
su z tymi procesami, np. drogą analizy przemian wartości i postaw jednostek
czy też świadomości społecznej zbiorowości znajdujących się w zasięgu od�
działywania tych procesów. Zwietnym przykładem tego typu badania może
być Rozsóhazy'ego badanie zróżnicowania kategorii temporalnych społecz-
nie znaczących" w społecznościach zróżnicowanych pod względem rozwoju
społecznego - tradycyjnych i rozwiniętych - w różnym stopniu poddanych od�
działywaniu wzorów cywilizacji industrialnej (Rezsóhazy, 1965). Innym bar�
dzo ciekawym przykładem mogą być badania Eisenstadta nad relacjami mię�
dzy sposobami percepcji czasu i przestrzeni przez jednostki a strukturą społecz-
ną w sytuacji kontaktu kulturowego. Pochodne procesy niestabilności i dezor-
ganizacji społecznej wyrażają się również w stosunku do czasu i do przestrze-
ni; ich korelatem jest zerwanie ciągłości czasu, co z kolei ma istotne konse�
kwencje dla funkcjonowania społecznego (Eisenstadt, 1949). Inny jeszcze
Punkt widzenia prezentują autorzy artykułu, którzy koncentrują się na wpływie
stosunku do czasu (perspektywie czasu w ich ujęciu) na działania jednostek
i zbiorowości na rzecz zmiany społecznej (Coser, Coser, 1963).
Stosunkowo wiele uwagi badaczy zajmowały zagadnienia przemian struk�
tury świadomości temporalnej i związanych z nimi przemian innych elemen�
tów systemów wartości w tradycyjnych społecznościach, podlegających pro�
cesom modernizacji. Przekształcenia tradycyjnej chłopskiej mentalności, kul-
tury i ethosu, oraz właściwych dlań koncepcji i odniesień do czasu ujmowane [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne