Socjologia moralnosci skrypt

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ród) oraz podporządkowanie się istniejącemu porządkowi społecznemu i uznanym
autorytetom w celu uniknięcia przykrości lub zagro\eń. Poziom konwencjonalny
charakteryzuje się heteronomią moralną, przy czym dominuje w nim postawa kon-
formizmu i lojalności wobec autorytetów. Poziom konwencjonalny osiąga więk-
szość dorastającej młodzie\y i osób dorosłych.
Stopień 3. Orientacja podobania się ( dobry chłopiec , dobra dziewczy-
nka ). Zachowania słuszne i wartościowe mają charakter zachowań konformistycz-
52
nych (moralność grzecznego dziecka ), tzn. takich, które podobają się innym, są
przez nich oczekiwane i aprobowane. Motywem działania jest tu pragnienie zdoby-
cia i utrzymania dobrej opinii w otoczeniu społecznym. Stąd przejmowanie poglą-
dów i ocen obiegowych zgodnych z opinią większości dla uzyskania przychylności
innych. To jest dobre, co jest zgodne z opinią lub wzorem zachowań dostarczonym
przez otoczenie.
Stopień 4. Orientacja na prawo i porządek. Stopień ten jest wyrazem woli
uznania określonego porządku społecznego, z jego zinstytucjonalizowanymi naka-
zami i zakazami (spełnianie obowiązków nało\onych przez prawo i role społeczne),
oraz respektowania autorytetów istniejących w grupach lub instytucjach społecz-
nych. Działanie właściwe oznacza wypełnienie obowiązków [narzuconych lojalno-
ścią wobec istniejącego porządku społecznego, który stanowi wartość najwy\szą.
Stopień drugi moralności konwencjonalnej nie jest ślepym posłuszeństwem, lecz
przejawem świadomego konserwatyzmu. Uznanie autorytetów i struktur społecz-
nych utrzymujących porządek społeczny zapewnia zgodne współ\ycie i szeroko
rozumiane dobro społeczne.
Poziom III (pokonwencjonalny). Charakteryzuje się on dą\eniem do auto-
nomii zasad i wartości moralnych uznawanych za słuszne niezale\nie od autorytetu
osób znaczących i ich oczekiwań. Jednostka podejmując decyzje moralne coraz
mniej kieruje się wymogami identyfikacji z grupą przynale\ności i odniesienia.
Stopień 5. Orientacja legalistyczna albo umowy społecznej. Działania mo-
ralnie dobre są określane w kategoriach ogólnych uprawnień człowieka do przepi-
sów i norm będących wynikiem dobrowolnej umowy społecznej w ramach społe-
czeństwa. Stadium umowy społecznej ró\ni się do stadium prawa i porządku (sto-
pień 4) tym, \e jednostka nie identyfikująca się ściśle z grupą ma mo\liwość zreor-
ganizowania nowego ładu społecznego i tworzenia nowych praw w ramach umowy
społecznej, dla maksymalizacji dobra jednostkowego. Racje jednostki są tu podpo-
rządkowane interesom społeczeństwa, a zmiany dokonują się równie\ zgodnie z
interesem społecznym na drodze porozumienia.
Stopień 6. Orientacja na zasady ogólnie obowiązujące. Stopień najwy\szy,
czyli tzw. stadium zasad ogólnoetycznych, jest wyrazem samodzielnego poszukiwa-
nia reguł moralnych, uznania i przestrzegania uniwersalnych i powszechnych zasad,
takich jak zasada sprawiedliwości, poszanowania \ycia, wolności, równości praw,
godności człowieka i troski o jego dobro. Na tym stopniu rozwoju moralnego
przyjmuje się punkt widzenia zgodny z uniwersalnymi zasadami i ocenia osoby jako
cele same w sobie. Jednostka działa zgodnie z własnymi zasadami, jest zdolna do
czynów zdecydowanie altruistycznych, nawet kosztem strat osobistych (niezale\nie
od autorytetu pojedynczych osób lub grup społecznych). Opierając się na tych za-
sadach bez dodatkowych wzmocnień jednostki podejmują indywidualne decyzje
moralne. Moralność wewnętrznie przyjętych i zaakceptowanych zasad, tworzących
w miarę koherentny system, jest uwieńczeniem rozwoju moralnego. Osiąga go tylko
zdecydowana mniejszość ludzi dorosłych (L. Kohlberg 1974; J. Górnicka 1980,s.
113-123).
53
8.2. Socjologiczne typologie moralności
W ujęciu socjologicznym typologie moralności nie odnoszą się do jednos-
tkowego rozwoju moralnego, ale ujmują moralność na płaszczyznie grupy społecz-
nej. Socjologowie na ogół przyjmują, \e je\eli nawet podstawowe wartości i dyspo-
zycje moralne ukształtowane w dzieciństwie są poddawane niezbyt du\ym modyfi-
kacjom, to w dziedzinie, wartości i norm konkretnych zaznaczają się w okresie do-
rastania i \ycia dorosłego znaczne zmiany, związane z wpływami szerszego środo-
wiska społeczno-kulturowego. Omówimy poni\ej typologie moralności w ujęciu
kilku autorów zagranicznych (G. Gurvitch, Th. Geiger, L. Fuller), następnie typolo-
gie moralności opracowane przez autorów polskich, zarówno socjologiczne (K.
Kiciński, J. Majka, A. Podgórecki), jak i związane z określonymi stanowiskami filo-
zoficznymi (J. Pawlica, Z. Szawarski, S. Witek).
G. Gurvitch wyró\nia osiem rodzajów moralności związanych z ró\nymi ty-
pami społeczeństwa globalnego i rodzajami klas społecznych.
a) Moralność tradycyjna. Jest to moralność oparta na trwałości obyczaju i powta-
rzających się regularnościach zachowań. Ma charakter statyczny, wrogi wobec no-
wości, defensywny w sytuacji przemian. Charakteryzuje ona przede wszystkim kul-
tury patriarchalne zmierzające do zachowania tradycji bez względu na okoliczności.
Chłopi i rodzina wiejska sprzyjają moralności tradycyjnej. Spotyka się ją w Starym
Testamencie, w Iliadzie i Odysei.
b) Moralność celowościowa (finalistyczna), w szczególności zaś moralność uty-
litarystyczna. W postawach celowościowych zaznacza się ukierunkowanie na dobra
tego świata, na środki najbardziej odpowiednie do osiągnięcia wytyczonych celów.
Poszukiwane dobra to przyjemność, bezpieczeństwo, zdrowie, porządek, potęga
państwa, krótko mówiąc, maksimum u\yteczności. Klasa mieszczańska (klasa śred-
nia) kapitalizmu wolnokonkurencyjnego hołdowała moralności finalistyczno-
utylitarystycznej.
c) Moralność cnót. Postawy moralne są tu oparte na stałej doskonałości osobistej
zarówno w wymiarach indywidualnych, jak i zbiorowych (odwaga, wierność, szcze-
rość, lojalność, wspaniałomyślność, poświęcenie i in.). [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne